Λόρδος Μπάιρον (Από τα χειρόγραφα του Μεσολογγίου)

Μια εικόνα των Ελλήνων του Μεσολογγίου με τα μάτια του Βύρωνα, μέσα από ένα γράμμα, μαζί με ένα μικρό αυτο-ψυχογράφημά του, που αποτυπώνει με ρεαλιστικό ως βίαιο τρόπο τα συναισθήματά του στις αρχές του 1824.

                                                                 

                                                                                   31 Ιανουαρίου  1824

Ξανά βροχή, όλη μέρα. Τίποτε άλλο παρά βροχή, βρομιά, κουνούπια. Παλεύω με μιαν όλο και αυξανόμενη απόγνωση. Πρώτα απ’ όλα, οι Έλληνες: μια πλεμπάγια απατεώνες και λωποδύτες. Ήρθα στην Ελλάδα να πολεμήσω για την ελευθερία της, όμως οι Έλληνες είναι ακόμα ικανοί για ελευθερία;

Kαι το κλίμα. Τα πάντα μουχλιασμένα. Ψείρες και ψύλλοι και ένας αέναος πονοκέφαλος.

Και οι Σουλιώτες μου: ένας συρφετός παλιάνθρωποι, άπληστοι και μέθυσοι.

Κι ακόμα και οι φίλοι μου: ο Πιέτρο αγόρασε (με δικά μου έξοδα) μερικά τόπια ύφασμα. Ας έχει την καλοσύνη να μου το πει. Ο συνταγματάρχης Στάνχοουπ βουλιάζει όλο και περισσότερο στη λιβελογραφική μανία του. Κι αυτός ο εκκεντρικός γέρος ο Μαυροκορδάτος, που δεν έχει ούτε την ευαισθησία ούτε την αίσθηση του διοικείν, αποδεικνύεται ένα είδος βυζαντινού lunaire*.

Ήρθα στην Ελλάδα σπρωγμένος από μια μεγάλη επιθυμία να ανανεωθώ και να αποξεχαστώ. Είχα βάλει σκοπό μου να επιτελέσω μια πράξη ανδρείας που θα ακύρωνε όλο το παρελθόν. Ήθελα να ρίξω το κορμί μου στη μάχη και στο μακελειό- όμως γελιόμουν και εδώ. Αυτό που με ωθούσε κατά βάθος, δεν ήταν ο ηρωισμός, δεν ήταν μια παρόρμηση αφοσίωσης, ούτε ένας ανιδιοτελής ιδεαλισμός. Ήταν η ανάγκη να απεκδυθώ σαν φίδι που αλλάζει δέρμα, το κτηνώδες και εγωιστικό παρελθόν μου.

*φεγγαροπαρμένος

                                                                                                   Μπάιρον 

Πηγή: ΜΠΑΪΡΟΝ (ΤΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ) ΦΡΕΝΤΕΡΙΚ ΠΡΟΚΟΣ

                                                             

ΛΕΥΚΑΔΑ

Πεισματικά τα βροχόνερα δέρνανε
τον τόπο μας κάθε χειμώνα.
Κι όπως του Ιονίου πέλαγου τα κύματα
χτυπιούντανε σ’ άγριον αγώνα
στο Λευκαδίτικο λιμάνι τρύπωναν
πλεούμενα κυνηγημένα
απ’ τον κουρσάρο το βοργιά, ανεμίζοντας
πανιά στα ξάρτια ξεσκισμένα.
Μαστιγωμένοι απ’ τη βροχή διαβαίνανε
κάτω απ’ το σπίτι μας ψαράδες,
σαν ξωτικά βαρειά κι αμίλητα
στις μαύρες τους τις νιτσεράδες.
Και γύρω μας της γειτονιάς παιδόπουλα
στα σπίτια τρυπωμένα τώρα,
χαζεύαμε απ’ τα κλειστά παράθυρα
με δέος και με χαρά την άγρια μπόρα.
Χουχούλιζα το τζάμι κι όλο έγραφε

το δάχτυλό μου ζωγραφιές λουσάτες.
Δράκους,ντελφίνια,πέλαα,φτεροκάραβα,
γοργόνες,σύγνεφα αστραπές σπαθάτες.

Μα η κυρά η Χρυσαυγή μας,φώναζε
τα τζάμια πως λερώνει η παλαβιά μου.
Έρχονταν σαν τη θύελλα και σκούπιζε
με την ποδιά της τη φαρδιά, τα σχέδιά μου..

ΚλαιαρέτηΔίπλα-Μαλάμου

     Μικρή ανθισμένη μυγδαλιά

                   Λ. Κατσιγιάννης

Ο Οίκος των Βαλλιάνων

(Παναγής Βαλλιάνος:  o « πατριάρχης της ελληνικής ναυτιλίας»)

O Οίκος  των Αδελφών  Βαλλιάνου συνεχίζοντας τη μεγάλη ναυτιλιακή παράδοση της Κεφαλονιάς του 18^ου αιώνα, καθόρισε την πορεία του εμποροναυτιλιακού δικτύου των Ελλήνων της διασποράς, από την Αζοφική Θάλασσα μέχρι τη Χάγη και το Άμστερνταμ, το τελευταίο τρίτο του 19^ου αιώνα. Πατέρας των ιδρυτών του Οίκου, ο Αθανάσιος Βαλλιάνος από τις Κεραμειές της Κεφαλονιάς, καπετάνιος σε ένα μπρίκι το 1806, απέκτησε οκτώ παιδιά. Απ’ αυτά ο Μαρίνος (Μαρής), Παναγής(1814-1902) και Ανδρέας, με υποδειγματική μεταξύ των συνεργασία , αποτέλεσαν την τριάδα που δημιούργησε τον μεγάλο Οίκο των Βαλλιάνων, ξεκινώντας με το εξαγωγικό σιτεμπόριο από το Ταϊγάνιο (Taganrog ) της Αζοφικής, μικρό λιμάνι δίπλα από τη Μαριούπολη, που άρχισε να αναπτύσσεται σε πόλο έλξης Ελλήνων από τις αρχές του 19^ου αιώνα  και στα μέσα του αιώνα αποτελούσαν το 10% του πληθυσμού της πόλης, με επιφανέστερες τις οικογένειες Βαρβάκη, Αφων Ράλλη, Ροδοκανάκη, Σκαραμαγκά, Τυπάλδου, κ.α.  Ο Μαρής Βαλλιάνος ήρθε στο Ταϊγάνιο πριν το 1830. Οξυδερκής, αφού εργάστηκε στα σλέπια και τις μαούνες του λιμανιού, μπάρκαρε στη συνέχεια ως καπετάνιος αρχικά  σε  ιστιοφόρο  του  Κεφαλλονίτη σιτέμπορου Αυγερινού, έπειτα κατασκεύασε το δικό του με σημαία ρώσικη, ιδρύει ακολούθως την δική του επιχείρηση  και προοδευτικά ελέγχει εδώ ουσιαστικά το μεγαλύτερο μέρος του εξαγωγικού σιτεμπορίου. Αργότερα θα φτάσει εδώ  ο Ανδρέας. Το1849-1850 τα τρία αδέλφια αρχίζουν να διαγράφουν την  πορεία  που τους οδήγησε σε μια τεράστια εμπορική επιτυχία. Λίγο αργότερα, με την ανάπτυξη της επιχείρησης,  ο Παναγής αντιπροσωπεύει τα συμφέροντα του Οίκου στο Λονδίνο από το 1858, ενώ ο Ανδρέας ανέλαβε το υποκατάστημα του Οίκου αρχικά στην Κωνσταντινούπολη και έπειτα στην Μασσαλία. Το Θαλάσσιο εμπόριο αφορούσε κυρίως χύδην φορτία σε σιτηρά, κριθάρι, σίκαλη, λιναρόσπορο, κ.ά, από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας  και μεταφορές γενικού φορτίου με σταφίδα, φρούτα, κρασί από Κεφαλονιά και Πάτρα, σύκα και βελανίδια από Σμύρνη και Κωνσταντινούπολη, κυρίως προς Αγγλία, με  υποκαταστήματα σε είκοσι οκτώ λιμάνια από τη Μαύρη Θάλασσα ως την Β. Ευρώπη.  Παράλληλα  ο Εμπορικός στόλος του Οίκου ως το 1880 φτάνει σταδιακά τα 39 φορτηγά ιστιοφόρα, τα οποία  κατά  μεγάλο μέρος ναυπηγούνται στα ελληνικά νησιά (Σύρο, Κάσο και Γαλαξίδι) έφεραν την ελληνική σημαία, είχαν ελληνικά πληρώματα  και πάνω από 50% ήταν νηολογημένα  σε ελληνικά λιμάνια. Ο Παναγής, εγκαταστημένος πάντα στο Λονδίνο, διορατικό μυαλό, είναι από τους πρώτους που υιοθετεί την τεχνολογία του ατμού, και από το 1895  είναι ο μεγαλύτερος  εφοπλιστής του ελληνόκτητου στόλου ατμόπλοιων της εποχής. Παράλληλα δημιουργεί το πρώτο ναυτιλιακό γραφείο ατμοπλοίων στο Λονδίνο, ενώ αντίστοιχα γραφεία λειτουργούν για τα ιστιοφόρα του Οίκου στο Ταϊγάνιο και τη Μασσαλία, από τα άλλα δυο αδέρφια του. Από το 1860 ως το 1880 οι χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες του Παναγή Βαλλιάνου τον εδραιώνουν στο City ως έναν από μεγαλύτερους εμπορικούς και χρηματοπιστωτικούς παράγοντες, ενώ το Γραφείο των Βαλλιάνων στο Λονδίνο, χρηματοδοτούσε παράλληλα σημαντικούς Έλληνες εφοπλιστές που αναδείχθηκαν στις αρχές του 20^ου αιώνα. Η δεκαετία 1870 και 1880 ο Οίκος έφτασε στη μεγαλύτερη ακμή του. Η συμβολή του Οίκου σε επενδύσεις στον ελληνικό χώρο, αλλά και σε δωρεές και κληροδοτήματα και ιδρύματα, ιδίως στην  Κεφαλονιά, κατέταξε τους Βαλλιάνους στους μεγάλους ευεργέτες  του ελληνικού κράτους. Το 1888 ο Παναγής και ο Μαρής  στέλνουν το ποσό των 2.800.000 δρχ. για την ανέγερση της Εθνικής Βιβλιοθήκης, (που μετακομίζει αυτές τις μέρες στο νέο κτίριο της παραλιακής, δωρεά του Ιδρύματος Σταύρου Νιάρχου). Ο Παναγής, σε μια αβαρία των πρώτων χρόνων της επιχείρησης, όπου ήταν αναγκαστική η διαχείμαση στη Ζάκυνθο, είχε παραμείνει εκεί ως αντιπρόσωπος του Οίκου και παντρεύτηκε την Ζακυνθινή Κάτα  Βεγδατοπούλου, που πέθανε όμως γρήγορα, όπως και ο γιος του Χριστόφορος (τον ανέστησε  αργότερα ο Ανδρέας Βαλλιάνος). Δεν ξαναπαντρεύτηκε, αλλά παρέμεινε έκτοτε αφοσιωμένος στις επιχειρήσεις του, αναμφισβήτητος ηγέτης της τριανδρίας του Οίκου των Βαλλιάνων, εργαζόμενος αόκνως όπως και οι δυο αδερφοί του, με διαύγεια πνεύματος και απλότητα ως την ημέρα του θανάτου του, τις 25 Ιανουαρίου 1902 στο Λονδίνο, σε ηλικία 88 ετών. Θα μπορούσε εν τέλει κάποιος να πει, ότι ο Παναγής Βαλλιάνος ήταν ο Ωνάσης του 19^ου αιώνα.-

Το δίπατο κτήριο των Βαλλιάνων στις Κεραμιές σε σχέδια Τσίλλερ (1998)

Παναγής Βαλλιάνος (Πίνακας Σ.Βικάτου)

 Πηγή:Leovard Το είδωλο της γης μου

Έτσι ζωγράφιζε ο Γιάννης Τσαρούχης 

Έρως και Ψυχή

O Γιάννης Τσαρούχης, είναι γνωστό ότι  ήταν εκκεντρικός  όχι μόνο στις απόψεις του, αλλά και στο τρόπο που συνήθως συνελάμβανε και ζωγράφιζε τα έργα του. Ενδεικτικό του τρόπου αυτού, αποτελεί το παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο του σκηνοθέτη Ντίνου Δημόπουλου  «Ένας σκηνοθέτης θυμάται..» που αποτυπώνεται με αδρότητα η έμπνευση και εκκεντρικότητα της ζωγραφικής του.

  Το παπαγαλίζειν εστί αποβλάκωσις

Διαβάζουμε ότι ο αριθμός των παπαγάλων τα τελευταία χρόνια αυξήθηκε ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Το φαινόμενο αυτό της «αποίκησης» στα πάρκα της Αθήνας με παπαγάλους, δεν οφείλεται μόνο στην κλιματική αλλαγή των τελευταίων δεκαετιών, αλλά σαφώς και στην πνευματική μεταλλαγή που έχει επέλθει στην επίσημα παρεχόμενη παιδεία στα ελληνικά σχολεία, που βοηθά την απομίμηση και την επιφανειακή γνώση, με τα γνωστά αποτελέσματα της αγνωσίας και αμάθειας. Και επειδή δεν είναι πρέπον να υποτιμήσουμε τις ικανότητες του εξωτικού αυτού πουλιού, ας θυμηθούμε δυο τρεις περιπτώσεις απαρίθμησης της ικανότητας αυτών των πολύχρωμων πουλιών, με  ξεχωριστή νοημοσύνη.

Μια περίπτωση, είναι ο περιβόητος παπαγάλος του Τρικούπη, όπου έξω από το σπίτι του μεγάλου πολιτικού, επί της Χαριλάου Τρικούπη και Ακαδημίας, κατά την εκφορά της σωρού του  προς το Α΄ Νεκροταφείο, ήταν αυτός που έβγαλε τον καλύτερο επικήδειο, φωνάζοντας εν μέσω άκρας σιωπής του πλήθους: «Ζήτω ο κ. Τρικούπης». Μια άλλη περίπτωση ήταν εκείνη ενός φιλοβασιλικού παπαγάλου που ασκούσε αντιπολίτευση, αφού εν μέσω εθνικού διχασμού συνήθιζε να απαγγέλει το γνωστό τραγούδι «του αϊτού ο γιός», ώσπου θυσιάστηκε  στραγγαλισθείς από βενιζελικό αστυνομικό όργανο. Ο π. Πορφύριος πάλι, κάποτε εξημέρωσε ένα άγριο παπαγάλο και στη συνέχεια τον άφησε έξω από το κλουβί, ώσπου τον έμαθε να λέει και την ευχή. Άρα ας μην υποτιμούμε τη δυνατότητα του εξωτικού αυτού πουλιού να αποστηθίζει φράσεις ολόκληρες μετά από επανάληψη. Ο παπαγάλος είναι αναμφισβήτητα ένα από τα πιο έξυπνα και ομιλητικά πουλιά όπου επιφυλάσσει πάντα ευχάριστες ή δυσάρεστες εκπλήξεις.

Σήμερα, με την εγκατάλειψη του κριτικού πνεύματος στη σχολική μάθηση και την εφαρμογή της παπαγαλίστικης μεθόδου της αποστήθισης, έχει πλέον καθιερωθεί τυπικά ο παπαγαλισμός ως μαθητικός όρος, αφού χαρακτηρίζει τη μέθοδο μάθησης ή καλύτερα «άγνοιας». Έτσι, όταν ο παπαγαλισμός ασκείται συστηματικά, μπορεί να εξασφαλίσει υψηλές βαθμολογίες με την αποστήθιση ολόκληρων κειμένων, χωρίς απόκλιση. Επίσης ο παπαγαλισμός απεχθάνεται την ανοιχτή και ελεύθερη γνώση. Μ’ αυτόν τον τρόπο έχει πλέον καθιερωθεί ως σύμβολο της άσοφης και μιμητικής παιδείας μας ο συμπαθής παπαγάλος, αντί της πάλαι ποτέ κουκουβάγιας και έτσι σημειολογικά μπορεί να δοθεί μια ακόμη εξήγηση του ανεξήγητου φαινομένου της «αποίκησης» στον τόπο μας του ωδικού αυτού πουλιού.

Έλληνας μαθητής

σκαρφαλωμένος

στο βράχο της αμάθειάς του.

                                                                                    Πηγή: Leovard Το είδωλο της γης μου

Τις νύχτες όταν όλοι κοιμούνται

Τις νύχτες όταν όλοι κοιμούνται
κι εγώ γελιέμαι πως ο Θεός μ’ ακούει και προσεύχομαι,
πόσες φορές δε ζήτησα
πόσες φορές δεν παρακάλεσα:
 
Θεέ μου, κάνε με πιό απλόν

πάρε αυτό το κορμί και τσάκισέ το
σπάσε μου τα κόκαλά μου, αφάνισε το δέρμα μου
πάρε αυτή την πολύπλοκη καρδιά και κάν’ την στάχτη
κάνε μου λιώμα το κρανίο
δώσε ένα τέλος στο τυραννισμένο μου μυαλό-
κι ύστερα κάνε με από την αρχή
γέννησέ με ξανά όπως δε μ’ έκαμεν η μάνα μου,
κάνε με απλόν και μονοκόμματο
όπως κομμένον άγριο βράχο σε φαράγγι.

Ανέστης Ευαγγέλου

«Η Μακεδονία δεν είναι ελληνική.

Είναι η ίδια η Ελλάδα» 

Τον Μάρτιο του 2008 στη συγκέντρωση της Επιτροπής Μακεδονικού Αγώνα που έγινε στο Αλεξάνδρειο Μέλαθρο της Θεσσαλονίκης, μίλησαν ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Άνθιμος, ο Στέλιος Παπαθεμελής και ο Κώστας Ζουράρις. Στo video που ακολουθεί παρατίθονται αποσπάσματα από την ομιλία του Στέλιου Παπαθεμελή που υποδηλώνει με επιχειρήματα και συναισθηματισμό την ελληνικότητα της Μακεδονίας. Διδαχή για τους μικρόνοες, αμνήμονες και ρυπαρούς των καιρών μας, για τα ανιστόρητα πολιτικά ανδρείκελα που ψηλώνουν το μπόι τους περισσότερο απ’ την Ιστορία και τους νόμους της.

                                                                      

Το μικρό μοναστήρι της Σεϊδανάγιας 

Η Παναγιά Σεϊδανάγια  

Το  μικρό μοναστήρι της Παναγίας Σεϊδανάγιας, κρυμμένο στα στενά της Παλιάς Πόλης της Ιερουσαλήμ, πήρε το όνομά του από την ομώνυμο εικόνα που βρίσκεται εδώ. Αρχικά η εικόνα ήταν στον μεγάλο και παγκοσμίου φήμης Μοναστήρι της Παναγίας της Σεϊδανάγιας (Αγίας Δέσποινας)πλησίον της Δαμασκού, που οικοδομήθηκε από τον Ιουστινιανό, από όπου εξαφανίσθηκε χωρίς να την πάρει κανείς. Όταν ήρθαν κάποτε Σύριοι προσκυνητές στην Ιερουσαλήμ, είδαν την εικόνα και ζήτησαν από τον Πατριάρχη την άδεια να την μεταφέρουν στην Συρία. Η άδεια δόθηκε αλλά η εικόνα ξαναβρέθηκε με θαυμαστό τρόπο πίσω στη θέση της. Έτσι παρέμεινε εδώ και πήρε και το όνομά της το μοναστήρι που βρίσκεται σε ελληνικά χέρια (γυναικείο).Η εικόνα θαυματουργεί για την απόκτηση τέκνων.Το μοναστήρι αρχικά κτίσθηκε από την Αγία Ελένη προς τιμή της Αγίας Άννας στο σημείο που ήταν το πατρικό σπίτι της όπου έμεναν και οι γονείς της Ματθάν και Μαριάμ. Το μοναστήρι ανακαινίστηκε από τον Πατριάρχη  Άνθιμο στα τέλη του 18^ου αιώνος.Το Καθολικό του μοναστηριού είναι αφιερωμένο στην Υπαπαντή του Κυρίου και το μοναδικό παρεκκλήσι στους Αγίους Πάντες. Εδώ υπάρχει και η μοναδική στον κόσμο εικόνα της γιαγιάς της Παναγίας η Αγία Μαρία.

H Αγία Μαρία


Πηγή: Leovard Το είδωλο της γης μου

H πρώτη του πατρίδα

Σ’ εκείνον τον μακρύδρομο τ’ αρχοντικά διωγμένα
και ’κειά που ξεχαστήκανε, βουβά κι αραχνιασμένα.
Μόνο μια πλάκα παγερή, στο γέρικο το σπίτι:
«ο Παλαμάς γεννήθηκε στις δεκατρείς Γενάρη».

Τι σεριανέβεις από δω και τι να σελλογάσαι,
να δεις τις γρίλιες ξάνυχτες, τη ξώπορτα συρμένη,
πάνω στο μπροστομπάλκονο τον γέρο το λογιάρη,
με τα δασά τα φρύδια του και το χαμνό το γένι,
το σκεφτικό το βλέμμα του, το χρόνο φέρνει πίσω·
το Μισολόγγι, πού ’λεγε για δεύτερη πατρίδα.

Την πρώτη του την άφηκε στα παιδικά του μάτια,
που ’πλεξε λόγια νογερά, στο βοερό λιμάνι
και πλάτιαζε τη θάλασσα απ’ τα ψηλά τ’ αλώνια.

Τα πρώτα του τα όνειρα, μια ζωγραφιά απομένει,
που ’δε τη μάνα του νεκρή και τον πατέρα αντάμα
να χάνεται στη μοναξά· στης ορφανιάς το γύρισμα
περίσσεψε το πόνεμα στου φευγιωμού το δάκρυ,
που ξενικοί τού πάτησαν το σπίτι που ’χε κλάψει. 

Το παραπάνω ποίημα, με μια ιστορία τριάντα χρόνων, γράφτηκε από τον Γιάννη Λιβαθινό, ζωγράφο, αγιογράφο και ποιητή, ενεργό μέλος του Συλλόγου Καλών Τεχνών Πάτρας «ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ».

Λάτρης του ποιητή και συλλέκτης προσωπικών του αντικειμένων εδώ και πενήντα χρόνια, ο Γ. Λιβαθινός είναι μοναδικός θαυμαστής του ποιητή ανά το πανελλήνιο. Πολεμώντας επί δεκαετίες την κακοδαιμονία του τόπου και την κρατική αδιαφορία και γραφειοκρατία, κατόρθωσε να  πρωτοστατήσει στη διάσωση του ιστορικού διώροφου νεοκλασικού σπιτιού του 1840 της «οδού Κορίνθου» στην Πάτρα, όπου ο ποιητής γεννήθηκε και έζησε τα πρώτα παιδικά του χρόνια, ενώ συνεχίζει να αγωνίζεται για την μετονομασία του κεντρικού αυτού δρόμου της πόλης σε «Οδός Κωστή Παλαμά». Σήμερα πλέον, το σπίτι έχει αγορασθεί και έχει αναδειχθεί από ιδιώτη επιχειρηματία με καταγωγή από την πόλη, ενώ παράλληλα έχει ιδρυθεί η αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία Στέγη Γραμμάτων Κωστής Παλαμάς (ΣΓΚΠ) με σκοπό τη μελέτη και διάδοση του έργου του ποιητή. 

Πηγή: Leovard To είδωλο της γης μου

Μια …συνάντηση με τον ποιητή  Ν. Καββαδία 

     Με τον Καββαδία με συνδέει αρχικά εκείνη η ιδιορρυθμία της ποίησής του, όπως άλλωστε και τον καθένα που θα την γνωρίσει, και έπειτα ένα συλλεκτικό ενδιαφέρον για τα βιβλία του. Ίσως αυτός ο ενθουσιασμός μαζί του, που έχει κατακλείσει τον κόσμο και κυρίως τους νεότερους να είναι και λίγο επίπλαστος, φτιαγμένος απ’ τα μέσα προβολής, μα είναι αλήθεια πως το διαφορετικό ύφος της ποίησής του ανταποκρίνεται στον σφυγμό της εποχής μας.

     Στις αρχές περίπου της δεκαετίας του ’90, στο Φισκάρδο, σ’ ένα περάσμά μου από την Κεφαλλονιά προς τη Λευκάδα, μέχρι να φθάσει το πλοίο της γραμμής, βάλθηκα να βρω το σπίτι του. Τελικά το ανακάλυψα στο κέντρο του χωριού με μια εντοιχισμένη πλάκα που το προσδιορίζει και έπειτα τόλμησα να χτυπήσω δειλά την πόρτα του σπιτιού. Μου άνοιξε η Τζένια, έτσι την απεκάλεσε κάποιος άλλος που ήταν στο σπίτι. Τότε δεν γνώριζα σχεδόν τίποτα για τον Καββαδία. Μόνο η αρχόμενη προβολή της φήμης του και του έργου του, μέσα αρχικά από τη μελοποίηση των στίχων του, έδινε το στίγμα της γνωριμίας με τον δημιουργό. Ούτε  βέβαια  γνώριζα τη σχέση του με την οικοδέσποινα του σπιτιού. Έριξα μια γρήγορη βιαστική ματιά στους χώρους του σπιτιού και τη βιβλιοθήκη, αντάλλαξα κάποια τυπικά λόγια και χαιρέτησα μηχανικά φεύγοντας. Κάποια άλλη φορά, ένας κάτοικος του Φισκάρδου που διετέλεσε και πρόεδρος του χωριού, σε μια κουβέντα μας όταν τον προσέγγισα να τον ρωτήσω για τον Καββαδία, μου είπε πως και εκείνος ήταν ναυτικός και είχε συνταξιδέψει μαζί του, μα δεν είχε πολλά να μου πει. Μόνο πως όταν ρώταγαν τον Καββαδία τι δουλειά κάνει στο πλοίο, έλεγε «τεμπέλης». Ασυρματιστής δηλαδή, κατά τον ίδιο.    

Αργότερα στα χρόνια που άρχιζε ουσιαστικά το συλλεκτικό μου ενδιαφέρον για τα Επτάνησα, άγγιζα και τον Καββαδία. Tο «Πούσι», στην πρώτη του έκδοση του 1947, αγοράσθηκε 30.000 δρχ. από το βιβλιοπωλείο του Δ. Ρέτσα στο Μοναστηράκι και η έκδοση αυτή αποτελεί και τη σπουδαιότερη της συλλογής μου. Όταν λίγες μέρες αργότερα βρέθηκα σε μια έκθεση βιβλίου, στο Πεδίο του Άρεως, σ’ ένα περίπτερο παλαιοπωλείου που τράβηξε το ενδιαφέρον μου, θέλησα να αξιολογήσω το απόκτημά μου και από μιαν άλλη πηγή. Ρώτησα  λοιπόν τον παλαιοπώλη αν έχει την πρώτη έκδοση από το «Πούσι» και πόσο κοστίζει. «Ναι το έχω. Κοστίζει γύρω στα 30.000 δρχ». Θεώρησα την τιμή του ακριβή και με έκπληξη τον άκουσα να λέει πως: «Όχι δεν είναι. Πριν ένα μήνα πουλήθηκε σ’ αυτή την τιμή στο Μοναστηράκι». Έτσι, άθελά μου και μέσα στην άγνοια των νόμων της αγοράς του καλού συλλεκτικού βιβλίου, είχα συντελέσει στην οικονομική αναβάθμιση του έργου. Παρακολουθώντας από τότε κατά διαστήματα τις τιμές του έργου στις δημοπρασίες, θυμάμαι πως σε μια  δημοπρασία του Σπανού γύρω στο 2000, το έργο έφθασε περίπου στις 250.000 δρχ. ποσό βέβαια εξαιρετικά ψηλό τότε, που προκλήθηκε όπως συμβαίνει άλλωστε σ’ αυτές τις περιπτώσεις από το πείσμα της απόκτησής του. Λίγο αργότερα με την πάροδο του χρόνου και κυρίως με τη μελοποίηση των στίχων του, μπήκαμε στην εποχή που το ενδιαφέρον του κόσμου κορυφώθηκε πλέον για τον ποιητή και το έργο του. Σήμερα στους συλλεκτικούς κύκλους το έργο αγγίζει την τιμή των 600ευρώ. Αυτό υποδηλώνει πως ένα έργο τέχνης αποτελεί πολλές φορές πέραν της πνευματικής του αξίας και την καλύτερη επένδυση.-

         Πηγή: Leovard Το είδωλο της γης μου

Τ’ Αθάνι

Όταν σ’ αντίκρυσα από μακρυά,

του Ιόνιου θάλασσα (βαθειά)γαλάζια,

Σε παρομοίασα με κοπελιά,

γλυκιά, γεμάτη, θυμούς και νάζια.

Με τ’ ασπρογάλανα (τα)κύματα σου,

αγάλια αγκάλιαζες κάθε λιμάνι

Και μόνο έσπρωχνες από κοντά σου,

σεμνό και όμορφο χωριό τ’ Αθάνι.

Σ’ έβλεπα κάτω απο ’να βουνάκι

και σε κυνήγησα για να σε φτάσω.

Λιγάκι έλειψε....μα θα γινόμουν

χίλια συντρίμμια για να σε πιάσω.

Ώρα σε κύτταζα...Τι να την κάνη,

κακούργα κι άπονη την ομορφιά σου

Αφού είσαι άσπλαχνη κι όλο γκρεμίζεις

το χωριουδάκι που ’ναι κοντά σου;

Το ξέρεις τάχα πως από πάνω

απ’ τα θεώρατα τ’(άγρια) γκρεμνά σου.

Χωριό πανώμορφο και πικραμένο

λυώνει κυττάζοντας την ωμορφιά σου;

Αγέρι άφθονο και μυρωμένο

με μια σου ανάσα σκορπάς τριγύρω

Αλλά στην τόση την αρχοντιά σου,

ελεημοσύνη μικρή είν’ το μύρο. 

Μόνο τ’ αγέρι; τι να το κάμη;

 ζωή να δώση; όχι δε φθάνει.

Με τι παράπονο μέρα και νύχτα,

κυττάς τη θάλασσα καϊμένο Αθάνι!

[Κι αυτή αγέρωχη και ζαφειρένια

πρωί και βράδυ νάζια σου κάνει.]

Όμως φυλάξου, μη σε μαγέψη

με καμμιάς δόσης γλυκό τραγούδι

Και σε τραβήξει στην αγκαλιά της

μ’ όλες τις χάρες σου φτωχό λουλούδι.

Αύγουστος 1930 (Διονύσιος Μελάς)

Ένα αριστουργηματικό ποίημα του μεσοπολέμου του Αθανίτη δημοδιδάσκαλου Διονυσίου Μελά, με την ορθογραφία του που διασώθηκε σε καλλιτεχνική γραφή και αναδύθηκε τα τελευταία χρόνια στην λαογραφική επικαιρότητα της νήσου, μπορεί να μελοποιηθεί κατά τον ρυθμό του γνωστού ποιήματος της «Αγράμπελης» του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Ζητείται λοιπόν επειγόντως μελωδός. Η στιχοκατάταξη, η παράληψη ενδιάμεσου στίχου από το πρωτότυπο ποίημα, ως πλεονασματικού, -που σημειώνεται με αγκύλες- ως και οι προσθήκες -που σημειώνονται με παρένθεση- είναι βέβαια κατά την άποψή μας αναγκαίες για την τήρηση του ανάλογου μέτρου, όχι όμως δεσμευτικές.  

Πηγή: Leovard Tο είδωλο της γης μου

Ήταν μια φορά ένας Γιάννης….

Ήταν μια φορά ένας Γιάννης
σ’ ένα πράσινο χωριό,
και δεν είχε ούτε χαΐρι,
και δεν είχε ούτε μυαλό.
Μα σα Γιάννης δίχως γνώση
τον επόνεσε η καρδιά
και του κόλλησε μεράκι
για την κόρη του παπά!...

Τ’ άκουσαν μικροί μεγάλοι
και γελούσαν:Ωχ!ωχ!ωχ!
Παλαμίδα σου μυρίζει
ντεϊμεντέ,να φας κολιό!..

Στον παπά πηγαίνει ο Γιάννης,
μια και δυο, και του μιλεί,
και την Ελενιώ γυρεύει
και το χέρι του φιλεί!
Μα ο παπάς την αγιαστούρα
παίρνει ευθύς και τον ξορκίζει
και με τη χοντρή μαγκούρα
στην αυλή τον προβοδίζει-
και κρατώντας το στειλιάρι
αναβαίνει στο πατάρι:
-Κόρη μου,να σε χαρώ,
δυο λογάκια να σου πω!..
Την αρπάζει απ’ την κοτσίδα,
την πετάει στην ανδρομίδα,
και της κάνει τα πλευρά της
μαλακά σαν την καρδιά της!..

Τ’ άκουσαν μικροί-μεγάλοι
και γελούσαν: Χα!χα!χα!
Της αγάπης τις λαχτάρες-
σουτ,και μήτε του παπά!..

Μα του Γιάννη το μεράκι
τώρα του ’γινε φαρμάκι
φεύγει, πάει μια και δυο
στο ψηλό καμπαναριό,
κάνει το σκοινί θηλειά
και κρεμιέται στα καλά!..

Κ’ η ξανθή παπαδοπούλα
έγινε καλογριούλα
το Χτωήχι στο δεξί της
κομποσκοίνι στο ζερβί της-
ξέχασε πατέρα, μάνα,
και τρελά παραμιλά:

-Χτύπα Γιάννη την καμπάνα
για ν’ αρχίσει η λειτουργιά!..

Τ’ άκουσαν μικροί-μεγάλοι
και γελούνε: Χα!χα!χα!

-Χτύπα,Γιάννη την καμπάνα
για ν’ αρχίσει η λειτουργιά!..

Παύλος Νιρβάνας

Πηγή: Αθολογία Ρ.Αποστολίδη

ΣΑΠΦΩ

Και του Λευκάτα η θάλασσα η μακραντιλαλούσα
στρωτή περίσσια απλώνεται σα σμαραγδένοι κάμποι·

τρίσβαθ’ αυγή απόκρυφη στην άβυσσό της λάμπει,
όταν τα κύματα στρωθούν και πέσει η αναρούσα.

Δίχως τραγούδια η Αλκυών πετά η κελαδούσα,
γιατί στα δάση των φυκιών, που βόσκ’ η Ιπποκάμπη,
μες στα κοράλλια, ανάμεσα στα συντεφένια θάμπη
της μαργαριταρόριζας, κοιμάται η Μούσα…η Μούσα!

Τη λύρα για παντοτινό προσκέφαλό της έχει,
ν’ ακούει και στον ύπνο της,σαν όνειρο,να τρέχει
κοινούργιος πάντα ο αντίλαλος απ’ τα παλιά της πάθη.

Κι ο ήλιος όλο του το φως επάνω της μαζεύει·
θαρρείς και είναι ο Φάωνας…μετάνιωσε κι εστάθη
και της νεκρής αγάπης του την κεφαλή χαϊδεύει.

Ιωάννης Γρυπάρης

Πηγή: Leovard Το είδωλο της γης μου

Επίσκοπος Νικολάι Βελιμίροβιτς

O Νικολάι Βελιμίροβιτς θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους αγίους της Σερβίας. Γεννήθηκε στο χωριό Lelic του Valjevo την στις 23 Δεκεμβρίου 1880  (5^η Ιανουαρίου με το νέο ημερολόγιο) και ήταν το πρώτο παιδί μιας πολυμελούς οικογένειας, με το όνομα Νικόλα. Ο πατέρας του Dragomir (Ειρηναίος) ήταν μορφωμένος χωρικός, γραμματέας και επιχειρηματίας της περιοχής. Την θρησκευτική ανατροφή του την όφειλε στη μητέρα του Κατερίνα.Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στο δημοτικό σχολείο του χωριού του που στεγάζονταν στο κοντινό μοναστήρι του Celije ως οικότροφος, στη συνέχεια φοίτησε στο γυμνάσιο του Valjevo ως την έκτη τάξη και ακολούθως γράφτηκε στη θεολογική σχολή του Βελιγραδίου. Με το τέλος των σπουδών του διορίστηκε για λίγο δάσκαλος σε ένα κοντινό χωριό του Valjevo, ενώ παράλληλα ασχολήθηκε με τη συγγραφή και συνεργασία με περιοδικά. Στη συνέχεια ως άριστος και προικισμένος φοιτητής, εξασφάλισε μια υποτροφία στη Βέρνη της Ελβετίας, όπου εδώ βρήκε τις απαραίτητες προϋποθέσεις για μάθηση και μελέτη, έχοντας εξασφαλίσει παράλληλα μια αξιοπρεπή διαβίωση. Μετά τις κολεγιακές του σπουδές κατέθεσε την διδακτορική του διατριβή στη Θεολογία (1908) με θέμα «Η πίστη στην Ανάσταση του Χριστού ως βασικό δόγμα της Αποστολικής Εκκλησίας». Από την Ελβετία στην Αγγλία, όπου τελειώνει τη Φιλοσοφία στην Οξφόρδη (1909) και επιστροφή στο Βελιγράδι, όπου αντιμετωπίσθηκε με μικρότητα και απαξίωση, αφού κανένα δίπλωμα δεν του αναγνωρίστηκε, γιατί δεν είχε…τελειώσει το οκταθέσιο γυμνάσιο. Έτσι αναγκάστηκε να φοιτήσει σε γυμνάσιο για να πάρει το απολυτήριο και έπειτα εργάστηκε ως θεολογικός δικηγόρος και καθηγητής γλωσσών. Ένα επεισόδιο με την υγεία του τον οδήγησε, μετά από αίσιο τέλος, στο μοναστήρι της Rakovica που στις 20-12-09 λαμβάνει το μοναστικό χρίσμα και το μοναστικό του όνομα Νικολάι. Μετά απ’ αυτό, με πρόταση του μητροπολίτη Σερβίας Δημητρίου  πηγαίνει να σπουδάσει στη Πνευματική Ακαδημία της Πετρούπολης, χωρίς όμως να αποκαλύψει τις σπουδές του στην Ευρώπη, ούτε και την συστατική επιστολή του Πατριάρχη, παραμένοντας άγνωστος μεταξύ των φοιτητών. Οι καθηγητές του εντυπωσιάζονται από τις γνώσεις και τα ταλέντα του και ο Μητροπολίτης  Πετρούπολης του χορηγεί ένα δωρεάν ταξιδιωτικό εισιτήριο για να γνωρίσει σχεδόν όλη τη Ρωσία.
Επιστρέφει στη Θεολογική Σχολή Βελιγραδίου, ενώ παράλληλα αρχίζει μια σειρά από κηρύγματα σε εκκλησίες της πόλης. Το 1912 επισκέπτεται την Βοσνία-Ερζεγοβίνη που την κατέχουν οι Αυστριακοί, όπου εμψυχώνει με το λόγο του τους σκλαβωμένους Σέρβους της περιοχής. Από το 1912-1914 ο Νικολάι Βελιμίροβιτς συμμετέχει στον αγώνα που δίνει η χώρα του. Το 1915 με την προτροπή του στρατηγού Νικόλα Πάσιτς πηγαίνει στην Αμερική και Αγγλία ως το 1919, για να στηρίξει τον δίκαιο αγώνα των Σέρβων απέναντι στην Αυστριακή προπαγάνδα. Πραγματοποιεί διαλέξεις σε ιδρύματα, εκκλησίες, πανεπιστήμια, μερικές από τις οποίες συγκέντρωσε και δημοσίευσε σε βιβλία στα Αγγλικά. Με το τέλος του πολέμου το 1919, εκλέγεται Μητροπολίτης  Ζίτσης στο Κράλιεβο στην κεντρική Σερβία και από το επόμενο έτος τοποθετείται στην επισκοπή Oχρίδος. Απ’ εδώ ξεκινά μια έντονη διπλωματική-εκκλησιαστική δραστηριότητα. Διδάσκει, κηρύττει και πραγματοποιεί φιλανθρωπικό έργο, συνθέτει επίσης πολλά ποιήματα, ύμνους και ακολουθίες. Έρχεται σε επαφή με τον Ορθόδοξο Βυζαντινό κόσμο του Αγίου Όρους και της Ελλάδας και συγγράφει τα μεγάλα του έργα, ανάμεσα στα οποία :«Οι προσευχές στη Λίμνη» και «Ο Πρόλογος της Οχρίδας». Το 1934 ανασύστησε το μοναστήρι της Ζίτσης και επανέφερε σε λειτουργικότητα μια σειρά μοναστηριών της κεντρικής Σερβίας, στο φαράγγι Cvcarsko-Kablarska που αποτελούν το Σερβικό Άγιο Όρος.
Το 1941 οι Γερμανοί εισέβαλαν στη Σερβία έχοντας  προσωπική εντολή του Χίτλερ: «Καταστρέψτε την κορυφή της Ορθόδοξης εκκλησίας». Στις 12-7-1941 οι Γερμανοί μπήκαν στο μοναστήρι της Ζίτσης, συνέλαβαν τον επίσκοπο Νικολάι και τον περιόρισαν αρχικά στο μοναστήρι της Λιουμποστίντζα, που είχε κτίσει η βασίλισσα Μιλάζα -γυναίκα του βασιλιά Λάζαρου- κοντά στο Krusevaz.  Αργότερα, στις 3-12-42 τον μετέφεραν στο μοναστήρι Vojlovica, κοντά στο Pancevo, όπου ο επίσκοπος πέραν των υποχρεώσεών του, έγραψε διάσημα έργα και διόρθωσε τη μετάφραση της Αγίας Γραφής του Vuk Karadzic. Στη συνέχεια δε στις 15-9-1944 τον έστειλαν μαζί με τον Πατριάρχη Γαβριήλ στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου, όπου υπέστη κακουχίες και βασανιστήρια, ως την απελευθέρωσή του στις 8-5-1945 από τους Αμερικανούς. Ο επίσκοπος Νικολάι περιπλανήθηκε στις ευρωπαϊκές  χώρες, αφού δεν ήθελε να επιστρέψει στη Σερβία που είχε εν τω μεταξύ επικρατήσει το κομμουνιστικό καθεστώς. Μετά την Αγγλία πήγε πάλι στην Αμερική (1946) και συνέχισε το ιεραποστολικό και συγγραφικό του έργο. Τις  τελευταίες μέρες του πέρασε στη ρωσική μονή του Αγίου Τύχωνος στην Πενσυλβάνια, όπου κοιμήθηκε τις 5/18-3-1956.
Η σωρός του μεταφέρθηκε και ενταφιάσθηκε στο σερβικό μοναστήρι του Αγίου  Σάββα στο Λίμπερτβιλ του Ιλλινόις. Η Σερβία είχε αποκτήσει ένα σύγχρονο Άγιο, τον μεγαλύτερο μετά τον Άγιο Σάββα. Η μετακομιδή των λειψάνων του έγινε το 1991 στον τόπο της καταγωγής του τo Lelic στη Σερβία, στο μοναστήρι του Celije μέσα στον ναό που είναι αφιερωμένος στον Άγιο Νικόλαο.Τον Μάιο του 2003 η εκκλησία της Σερβίας τον ανακήρυξε Άγιο με την 5/18^η Μαρτίου να τιμά τη μνήμη του.

Διδαχές και Ρητά του Νικολάι Βελιμίροβιτς  

Για την Ευρώπη 

Kαλός γνώστης της γεωπολιτικής στην εποχή του που την βλέπει μέσα από το πρίσμα της χριστιανικής διδασκαλίας και με τεράστια εμπειρία από την παραμονή του για χρόνια στην Ευρώπη και Αμερική, κατάθεσε το καταστάλαγμα των απόψεών του για τη γηραιά ήπειρο ανάμεσα σε άλλα και με τα παρακάτω ενδεικτικά λόγια: “Η Ευρώπη δεν ευχαρίστησε τον Χριστό με φως, αλλά με σκοτάδι. Τον ευχαρίστησε με θλίψη αντί χαρά. Τον ευχαρίστησε όπως οι Γαδαρηνοί, τους οποίους ο Χριστός ελευθέρωσε από τη δαιμονική λεγεώνα και εκείνοι τον παρακάλεσαν να φύγει από κοντά τους. Και Εκείνος έφυγε χωρίς να πει μια λέξη. Κατάρα έμεινε σ’ αυτή την περιοχή. Η περιοχή των Γαδαρηνών, που κάποτε ήταν εύφορη και πλούσια, σήμερα είναι μία γκρίζα καταραμένη έρημος. Οι Γαδαρηνοί παρακάλεσαν τον Χριστό να φύγει από κοντά τους, ενώ οι Ευρωπαίοι δεν τον παρακαλούν να φύγει, αλλά τον διώχνουν με κάθε τρόπο. Τον διώχνουν από τα σχολεία, τις εφημερίδες, τα περιοδικά, από την πολιτική, τα φιλμ, την επιστήμη και από την επηρμένη κουλτούρα τους. Τον διώχνουν με τις σκέψεις, με τα λόγια τους και με τα έργα τους, ένας-ένας και όλοι μαζί. Τι θα συμβεί στην Ευρώπη που εγκατέλειψε τον Χριστό και επέστρεψε στον παλαιό, σκοτεινό και μωρό παγανισμό; Η απάντηση στο ερώτημα, υπάρχει έμμεσα στο Ευαγγέλιο. Θα συμβεί το ίδιο που συνέβη στην Καπερναούμ, που ήταν πόλη με μεγάλο πολιτισμό, πλούσια, οργανωμένη, χαρούμενη, περήφανη για την ακμή της. Ο Χριστός σφράγισε την πορεία της με τα παρακάτω λόγια: «Και εσύ, Καπερναούμ, που υψώθηκες ως τα ουράνια, θα κατεβείς στα τρίσβαθα του Άδη. Πλην σε βεβαιώνω πως ο Θεός την ημέρα της κρίσεως θα δείξει μεγαλύτερη επιείκεια για τα Σόδομα παρά για σένα» (Ματθ. 11:23)[…………….]. Στενοχωριέμαι για την Ευρώπη, γιατί θα καταστραφεί όπως η Καπερναούμ. Οι περήφανοι πύργοι της θα γκρεμιστούν, θα καταστραφούν, και οι λεωφόροι της θα μετατραπούν σε τόπους που θα φυτρώσουν θάμνοι με αγκάθια, όπου θα κάνουν τη φωλιά τους τα φίδια. Στον τόπο που τώρα ακούγονται φωνές εναντίον του Χριστού, θα ακούγονται κραυγές από κουκουβάγιες και ουρλιαχτά από τσακάλια. Τη στιγμή που η Ευρώπη νόμισε για τον εαυτό της πως εκπολιτίστηκε, τότε ήταν και που αγρίεψε. Τη στιγμή που νόμισε πως τα ήξερε όλα, τότε ήταν και που παραφρόνησε. Τη στιγμή που νόμισε πως απέκτησε μεγάλη δύναμη, τότε ήταν και που έχασε όλη της τη δύναμη”. 

 Ρητά 

Ο Θεός είναι στην κορυφή, ο Σατανάς είναι στο βάθος, ο άνθρωπος είναι στη μέση. Εάν το θέλει ο Θεός, μπορεί να είναι πάνω, κάτω και στη μέση. Αν ο Σατανάς θέλει, μπορεί να είναι κάτω και στη μέση. Αν ο άνθρωπος θέλει, μπορεί να είναι σαν τον Θεό παντού, στη μέση, πάνω ή κάτω.  

Μόνο ένας μισόκαλος άνθρωπος μπορεί να απογοητευτεί σε αυτόν τον κόσμο. Αλλά ένας εντελώς καλός άνθρωπος δεν είναι ποτέ απογοητευμένος, γιατί ποτέ δεν περιμένει ανταμοιβή για τις καλές του ενέργειες. 

Όταν περάσετε μπροστά από τον τάφο ενός ανθρώπου που πέθανε για το Σταυρό και την Ελευθερία, θα πρέπει να κλίνετε το κεφάλι σας χαμηλά και όταν περάσετε μπροστά από το παλάτι ενός ανθρώπου που ζει για πλούτο και ευχαρίστηση γυρίστε μόνο το κεφάλι σας προς την άλλη. 

Να είστε τόσο υπομονετικός όσο ένα βόδι, τόσο γενναίος σαν λιοντάρι, τόσο εργάτης σαν μέλισσα και χαρούμενος σαν πουλί. 

Βοηθήστε τον ζητιάνο. Δεν είναι ζητιάνος επειδή ο Θεός δεν μπορεί να ταΐσει όλα τα παιδιά Του, αλλά επειδή τον έβαλε ως ζητιάνο στο δρόμο για να δοκιμάσει την καρδιά σου. 

Μεγάλη ορθόδοξη προσωπικότητα ο Άγιος, άφησε πίσω του πνευματικά παιδιά που με τη σειρά τους σημάδεψαν την εκκλησιαστική ιστορία της σύγχρονης Σερβίας, γαλουχημένα παράλληλα με την ελληνική εκκλησιαστική και κλασική παιδεία, όπως ο Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς, ο Ειρηναίος Μπούλοβιτς, ο Αμφιλόχιος Ράντοβιτς, κ.ά. 

Πηγή:Leovard To είδωλο της γης μου