Η Ελένη Παλαιολογίνα και το μοναστἠρι της Οδηγήτριας στη Λευκάδα.

 

Δυο χιλιόμετρα νότια της πόλης της Λευκάδας στο χωριό Απόλπαινα είναι το ερειπωμένο μοναστήρι της Παναγιάς της Οδηγήτριας που χρονολογείται στο πρώτο ή δεύτερο τέταρτο του 15^ου αιώνα και αποτελεί ένα από τα παλαιότερα βυζαντινά μνημεία στο νησί.  Το καθολικό διατηρείται σε καλύτερη κατάσταση από τα λοιπά εξαρτήματα και έχει υποστεί ανακαινίσεις πριν την οριστική εγκατάλειψη του μετά το 1479, ενώ αξιόλογες τοιχογραφίες του, βρίσκονται σήμερα στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών. Η ιστορία του μοναστηριού συνδέεται με την περιπετειώδη ιστορία της βυζαντινής πριγκίπισσας Ελένης Παλαιολογίνας.

Το 1446 αναχώρησε από την Πελοπόννησο η δωδεκαετής πριγκίπισσα Ελένη μεγαλύτερη κόρη του Δεσπότη του Μορέως, Θωμά Παλαιολόγου για το Σμεντέρεβο (μεσαιωνική πρωτεύουσα της Σερβίας στις όχθες του Δούναβη) μέσω Ραγούσας, όπου παντρεύτηκε τον γιο του Γεωργίου Μπράνκοβιτς,Λάζαρο.Η Ελένη Παλαιολογίνα-Μπράνκοβιτς θεωρείται από τις σημαντικότερες βυζαντινές πριγκίπισσες στη μεσαιωνική Σερβία, αφού ανέλαβε και διοικητικό ρόλο μετά τον θάνατο του συζύγου της. Στην προσπάθεια της τότε να αποσοβήσει τον τουρκικό κίνδυνο, ανακήρυξε δεσπότη της Σερβίας τον γιο του βασιλιά της Βοσνίας Στέφανο Τομάσεβιτς (Stefan Tomasevic) με τον οποίο πάντρεψε την κόρη της Γελάτζα-Μαρία, λίγους μήνες πριν την πτώση του Σμεντέρεβο, με στόχο την ένωση Σερβίας και Βοσνίας. Η πράξη όμως αυτή, επιτάχυνε την πολιορκία του Σμεντέρεβο από τον Μωάμεθ Β΄. Μετά την πτώση του Σμεντέρεβο το 1459 στους Οθωμανούς και την παράδοση του κάστρου, πηγαίνει στη Βοσνία όπου παραμένει για ένα διάστημα και στη συνέχεια το 1462-1463 μέσω Ραγούσας περνά στην Κέρκυρα για να συναντήσει την μητέρα της και τα αδέλφια της (Ανδρέα και Ζωή)  που είχαν φτάσει εκεί μετά την πτώση της Πελοποννήσου. Στην Κέρκυρα της κλέβουν το χρυσάφι που κουβαλούσε και στη συνέχεια τον ίδιο χρόνο, η Ελένη φτάνει στη Λευκάδα. Σκοπός του ταξιδιού της Ελένης Παλαιολογίνας στη Λευκάδα, με τη συνοδεία του χρονικογράφου της Άλωσης και έμπιστου σε αυτήν Γεωργίου Φραντζή, -που παρακολουθεί τα γεγονότα- ήταν ο γάμος της κόρης της Μελίσσας ή Μηλίτσας με τον δούκα της Λευκάδος, Λεονάρδο Γ΄ τον Τόκκο. Στην πορεία τους προς το νησί, κινδύνεψαν από σφοδρή θαλασσοταραχή. Η ευσεβής Ελένη τάχθηκε στην Αγία Μαύρα,προς το νησί της οποίας κατευθυνόταν, να σωθεί και να της φτιάξει ναό. Πράγματι, σώθηκε και με τη βοήθεια του γαμπρού της, διαρρύθμισε σε ορθόδοξο και διακόσμησε περίλαμπρα τον καθολικό ναό της Αγίας Μαύρας στο κάστρο της πόλης. Η Αγία  Μαύρα από το 1331μ.Χ  θεωρείται και τιμάται ως πολιούχος της πόλης της Λευκάδας, η οποία παλιότερα ονομαζόταν και “Αγία Μαύρα”. Ο μεγαλοπρεπής ναός της στο κάστρο, που είχε ανακαινισθεί και εμπλουτίσει με την πάροδο των χρόνων,  καταστράφηκε στα 1810, καθώς οι Άγγλοι προσπαθούσαν να καταλάβουν το φρούριο.

Η Ελένη Μπράνκοβιτς κατείχε το δεξί χέρι του Ιωάννη του Προδρόμου που το έδωσε στον πατέρα της και αυτός το πούλησε στον Πάπα Πίο Β΄ το 1464 την περίοδο που είχε δώσει και την κάρα του Αγίου Ανδρέα, η οποία επέστρεψε στην Πάτρα (τόπο μαρτυρικής θυσίας του Αγίου ) το 1964, έπειτα από 500 ακριβώς χρόνια. Το λείψανο του Προδρόμου, σήμερα βρίσκεται στον καθεδρικό ναό της Σιέννας.

Το 1468 η Ελένη ταξιδεύει από την Λευκάδα για τη Βενετία, προκειμένου να  μηνύσει τους κλέφτες του χρυσού, και στην επιστροφή της ανακαίνισε το μοναστήρι της Οδηγήτριας στην Απόλπαινα, που είναι σήμερα το παλαιότερο σωζόμενο εκκλησιαστικό μνημείο του νησιού. Τελικά, καθώς διηγείται ο Γεώργιος Φραντζής, κοιμήθηκε στην Αγία Μαύρα, το 1473, αφού πρώτα εκάρη μοναχή, παίρνοντας το όνομα «Υπομονή».

Η Ελένη έφτασε στη Λευκάδα την ίδια χρονιά που ξεκίνησε ο πόλεμος ανάμεσα στους Βενετούς και Οθωμανούς (1463-1479) που με την λήξη του, το 1479 τα Επτάνησα καταλήφθηκαν από τους Οθωμανούς και τέλειωσε η περίοδος των Τόκκων. Η εκκλησία της Οδηγήτριας, είχε προλάβει να λειτουργηθεί ανακαινισμένη, πριν το 1473, αλλά η εκτεταμένη καταστροφή των τοιχογραφιών έγινε μετά την κατάληψη της νήσου, που συνεχίστηκε ως το 1684.

             Πηγή:Το είδωλο της γης μου