Οδυσσειακή Πολιτεία: H Περιπέτεια  ενός  Μύθου 

   Το τέλος του περασμένου αιώνα φαίνεται ότι άσκησε μαγνητική έλξη στην εναγώνια αναζήτηση λύσης σε αναπάντητα ερωτήματα που προκύπτουν από τη διαχρονική πορεία του ανθρώπου.Όταν η αγωνία αυτή συλλογικοποιείται και φωνές που δίνουν τη δική τους εξήγηση, συσπειρώνονται πίσω από το παραπέτασμά της, τότε υπάρχει η αίσθηση πως είμαστε κοντά στο ζητούμενο. Στα μέσα του 19^ου αιώνα ο Ερρίκος Σλήμαν αναδεικνύεται ο σημαντικότερος ίσως αναγνώστης και μελετητής του Ομήρου.Αυτοδίδακτος αρχαιολόγος και ερευνητής -σπούδασε μετά τα 44 χρόνια του την Αρχαιολογία- υπεστήριξε τη θεωρία της σημερινής Ιθάκης, ενώ ο άλλος μεγάλος μελετητής και ερευνητής του Ομήρου, ο Δέρπφελδ, που ενώ επισκέφθηκε το Θιάκι δεν εμπνεύστηκε καθόλου από το νησί, υποστήριξε τη δική του θεωρία, ταυτίζοντας τις αρχές του 20^ου αιώνα την Ομηρική  Ιθάκη με τη Λευκάδα, αντιδικώντας παράλληλα με τον Σλήμαν σε αρχαιολογικά ζητήματα. Από τότε που ξεκινάνε οι επιστημονικές αντιπαραθέσεις και θεωρίες για την πατρίδα του Οδυσσέα, μέχρι σήμερα, το τοπίο της αναζήτησης της Ιθάκης προσδιορίζεται από μεμονωμένους κυρίως ερευνητές, ζηλωτές της δόξας του Ομήρου.

Ερρίκος Σλήμαν

    Ο εντοπισμός των βασιλικών ανακτόρων του Οδυσσέα, έγινε αναζήτηση της ζωής για ορισμένα ανήσυχα πνεύματα, είτε θεωρητικά καταρτισμένα είτε αυτοδίδακτα. Θεωρίες που προσδιορίζουν την Ομηρική Πολιτεία, άλλοτε στην Κεφαλονιά ή την Ιθάκη και άλλοτε στη Λευκάδα, έρχονται στο φως της επιστημονικής ή εμπειρικής προσπάθειας. Θεωρίες που είναι βασισμένες στη διαφορετική εκτίμηση και ερμηνεία των επίδικων στίχων της Οδύσσειας, που εδράζονται στην ατομική φιλοδοξία του κάθε ερευνητή και στην προσωπική του διαίσθηση και ανοίγουν διεξόδους στο όνειρο. 

                                                                             

Γουλιέλμος Δέρπφελντ

    Αυτή η απόλυτη βεβαιότητα της ουτοπίας, που την υπερασπίζεται ο κάθε αυτοδίδακτος ή όχι ερευνητής, υποθέτω πως είναι ο πιο εύκολος δρόμος για το αίνιγμα. Μέσα από τις μικρές, μεμονωμένες παρακαταθήκες της συμβατικής εξήγησης που προσφέρει η κάθε θεωρία, προκύπτει η προσωπική αναζήτηση του ξεχωριστού δρόμου για κάθε ερευνητή. Όλοι αυτοί οι δρόμοι, χαραγμένοι από το συναισθηματικό πλαίσιο καταγωγής και υποκειμενικής θεώρησης του κάθε ερευνητή,(με εξαίρεση τους ξένους) συνήθως έχουν αφετηρία και τέρμα τον τόπο καταγωγής του. Η φιλολογική έριδα των τριών νησιών με τους υποστηρικτές της κάθε μίας άποψης, σε μια χαριτωμένη εκδοχή της Οδυσσειακής πατρίδας, αφήνει ελεύθερη τη φαντασία και το όνειρο να πλανηθεί μέσα στην ετυμολογική, γεωγραφική και γραμματολογική ερμηνεία των στίχων και να αναζητήσει μια πραγματικότητα που αγγίζει και ξεπερνά την αντικειμενική υπόσταση αυτής της πραγματικότητας.Οι μελετητές της Αρχαίας φιλολογίας και των Ομηρικών Επών, Έλληνες και ξένοι, από την εποχή της Αναγέννησης μέχρι σήμερα που ανέρχονται σε μερικές δεκάδες, διαφωνούν εν μέρει ή περισσότερο στα τοπογραφικά δεδομένα, και ο καθένας καταθέτει τη δική του πρόταση που γι αυτόν αποτελεί αδιαφιλονίκητη πραγματικότητα και που την υπερασπίζεται σε γραπτά, για τους παλιότερους και σε συνέδρια και ομιλίες για τους νεώτερους, χωρίς να κάθονται όλοι μαζί στο ίδιο τραπέζι. Δεν ανταγωνίζονται μόνο τα νησιά μεταξύ τους για την Ομηρική αλήθεια, αλλά και μέσα σ’ αυτά, οι τοπογεωγραφικές εικασίες κυριαρχούν. Η Ιθάκη έχει πάψει από καιρό να επαναπαύεται στις δάφνες της. Έχει έλθει ο καιρός ν’ αποδείξει το αναπόδεικτο. Στην τελευταία δεκαετία του 20^ου αιώνα παρατηρήθηκε μια έξαρση των θεωριών αυτών και κορύφωση του ενδιαφέροντος των ερευνητών και μελετητών του Ομήρου. Ο Πόρος της Κεφαλονιάς με την ανακάλυψη των Μυκηναϊκών Τάφων στα Τζανάτα, φάνηκε να δίνει κάποια απάντηση, που γρήγορα όμως υπερκεράστηκε από την έλλειψη επαρκών στοιχείων. Η περιοχή του Ληξουρίου στα ΒΔ του κόλπου του Λιβαδιού στο λόφο του Κρίκελλου επανήλθε σαν υποψήφια περιοχή με νεώτερες απόψεις ερευνητών (βλ. Εργασία Ν.Γ. Λιβαδά-Τουμασάτου: "Η Αποκάλυψη της Ομηρικής Ιθάκης" εκδ.1998, αλλά και εργασία του Ε.Τσιμαράτου: "Ποία η Ομηρική Ιθάκη" εκδ.1998) παίρνοντας τη σκυτάλη της διερεύνησης αυτής της μυστηριώδους αναζήτησης. Έπειτα η θεωρία του Ν. Καμπάνη για την Παλική ως την Ομηρική Ιθάκη(βλ."Το νησί με τις ευθείες"). Παλαιότερα πάλι είχε υποστηριχθεί η θεωρία της Άσσου με τα δικά της επιχειρήματα. Στη Λευκάδα, πέρα από τη θεωρία του Δέρπφελδ που τοποθετούσε την Ομηρική πολιτεία του Οδυσσέα στον κόλπο του Νυδριού, νέες απόψεις μεμονωμένων φιλόδοξων ερευνητών προβάλλουν τη δική τους πρόταση, μετακινώντας το σκηνικό της ζητούμενης Ακρόπολης στην Βόρειο Λευκάδα (βλ.εργασία Χαρ.Κατσίμπα) η άλλη στη Νότιο στην περιοχή της Βασιλικής (βλ.εργασία Α.Μαργέλη Λευκάδα: "Ομηρική Ιθάκη") και άλλη στο σύμπλεγμα των Πριγκιποννήσων. Στην τετράνησο του Οδυσσέα (Δουλίχιο, Σάμη, Ιθάκη, Ζάκυνθο) έχει προστεθεί από παλιά και το νησί των Παξών με την θεωρία του Μητροπολίτη Παραμυθίας & Φιλιατών Αθηναγόρα (1869-1942) "Η νήσος των Παξών είναι η Ομηρική Ιθάκη". Η λίγο παλιότερη αξιόλογη θεωρία της Αμερικανίδας ιστορικής ερευνήτριας Henriette Mertz (1898-1985) που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των μακροχρόνιων ερευνών της, (υποστηρίζει την παρουσία αρχαίων ελλήνων στην Αμερική) καταλήγει στην εκδοχή της Κεφαλονιάς, και συναντάται μ’ εκείνη του Robert Bittlestone (ερευνητή), του John Undehill (γεωλόγου) και του James Dingle (καθηγητή Ελληνικών στο πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου) οι οποίοι στο βιβλίο τους "Οδυσσέας Λυόμενος", συμφωνούν με τους Έλληνες επιστήμονες του περασμένου αιώνα, Λιβιεράτο και Βολτέρα, ότι η Ομηρική Ιθάκη είναι στην χερσόνησο της Παλικής, που ήταν ξεχωριστό νησί την εποχή του Τρωικού πολέμου (βλ.https://www.odysseus-unbound.org). Χωρίς να εξαντλούνται οι παραπάνω ομηρικές θεωρίες, αναφέρονται εντελώς ενδεικτικά. Το ενδιαφέρον είναι ότι η τελευταία θεωρία, στις μέρες μας προσπαθεί να επιβεβαιωθεί μέσα από ιδιωτικές έρευνες με τη χρήση των νέων τεχνολογιών και χωρίς βέβαια κρατική επιχορήγηση.
   Πόσο ακριβολόγος άραγε είναι ο ποιητής που μας βασανίζει από αιώνες τραγουδώντας τόσο καθαρά και τόσο μυστηριακά μαζί, για το νησί του Οδυσσέα;
     Άποψη μου είναι, ότι ο Όμηρος έγραψε από περιγραφές και ακούσματα αλλά βασίσθηκε και στη διαίσθησή του ποιητή, που σαν ένας σουρεαλιστής ζωγράφος περιγράφει το γεωγραφικό τοπίο της "Ιθάκης" του. Είναι βέβαιο ότι δεν είχε πρόθεση να μας συγχύσει. Τον διέφερε πρώτιστα η πλοκή του μύθου, χωρίς να υποπτευθεί τη σημερινή εναγώνια αναζήτηση ιστοριοδιφών και επιστημόνων ως προς τον προσδιορισμό του Οδυσσειακού βασιλείου και ακριβώς σ’ αυτή τη σύγχυση που έχει επιφέρει, βρίσκεται το μεγαλείο του, απόλυτα συνυφασμένο με το μυστήριο.Πέρα από την ιστορική πρόκληση της αναζήτησης της «αλήθειας», η αναζήτηση της Οδυσσειακής πολιτείας είναι άραγε μια ουτοπία, μια επιβράβευση ενός τόπου, ή το μείζον είναι η συνολική ανταύγεια του έργου, ο νόστος, η πάλη του ανθρώπου με τις αντιξοότητες της ζωής, ο τελικός προορισμός που αμείβεται με την δικαίωση της επιστροφής; Η μοίρα του Οδυσσειακού Μύθου είναι μήπως ένα πανανθρώπινο σύμβολο έμφυτου δυναμισμού και εφευρετικότητας, πίστης στο τελικό σκοπό, που εξαντλεί τα όρια της ανθρώπινης αντοχής;  Η εξατομίκευση της κεντρικής ουσίας του μύθου είναι τελικά η προσωπική αναζήτηση του ξεχωριστού δρόμου του καθένα μας, μέσα από τη περιπέτεια της ζωής. Ο καθένας ουσιαστικά επιλέγει την προσωπική του Οδύσσεια, το δικό του μύθο σμιλεμένο στις μυλόπετρες της λογικής και της ειμαρμένης.Ο Οδυσσειακός μύθος έχει μέσα του όλα τα κατώτερα μα και ανώτερα συναισθήματα του ανθρώπου μαχητή της ζωής και τελικά το happy end δικαιώνει αυτή την υπερμεγέθη προσπάθεια της επιβίωσης. Ο τυφλός ποιητής, Γενάρχης όλων των ποιητών, με αλαφροΐσκιωτο ύφος πλάθει το μύθο του με μεταφυσική οπτική ικανότητα. Ρεαλιστής μα και αλχημιστής του πραγματικού, εραστής της υπερβατικής πραγματικότητας. Μύθος διαχρονικός και οικουμενικός, που αγκαλιάζει μέσα του τη παγκόσμια αγωνία συλλογικά, μα και εξατομικευμένα. Ο Ποιητής είναι η «συνείδηση της γης και της φυλής του».
    Φαίνεται πως τα δεινά του πολύπαθου Οδυσσέα δεν έχουν τελειώσει ακόμη. Εκείνο που απουσιάζει από τον πυρετό της αναζήτησης λύσης σ’ αυτό το καλά φυλαγμένο από αιώνες μυστήριο, είναι το επίσημο κράτος που παρουσιάζεται να αδιαφορεί, παρακολουθώντας ράθυμα τα επιχειρήματα των αντιπαρατιθέμενων ερευνητών, χωρίς την απαιτούμενη ευαισθησία, παραγνωρίζοντας ότι μεγάλες αρχαιολογικές αποκαλύψεις οφείλονται στη μοναδικότητα αυτής της μαγνητικής σχέσης που αναπτύσσεται ανάμεσα σε απλούς ευαίσθητους και χαρισματικούς μελετητές και την ίδια την Ιστορία. Γιατί άλλωστε το ελληνικό κράτος και μάλιστα το σημερινό, να ενδιαφερθεί για το ομηρικό παλάτι; Ποιός θα δώσει το έναυσμα για την αξιολόγηση όλων αυτών των αντιφατικών πληροφοριακών δεδομένων και την ανάθεση κατά προτεραιότητα αρχαιολογικών ερευνών ή την χρηματοδότηση όσων γίνονται; Το χαμένο βασίλειο του Οδυσσέα είναι κάπου δίπλα μας. Ο θρύλος του ζωντανός. Όσο δεν βρίσκεται το παλάτι του, χαροπαλεύει ακόμη με τα κύματα των ωκεανών, αιώνιος ναυαγός της Ιστορίας.
    Η φαντασία μπορεί να είναι άραγε πιο σημαντική από την πραγματικότητα;     

                                                                                                            Λ.Κατσιγιάννης                                                                                                                                   

        Πηγή: Το είδωλο της γης μου