Σολωμός και Κάλβος: Οι δυο μαυροντυμένοι της Κέρκυρας

 
     Ποιός θα περίμενε πως οι δυο μαυροντυμένοι περιπατητές της Κέρκυρας που δεν τους άφησε ο εγωισμός και η υπεροψία να χαιρετηθούν εγκάρδια στη Σπιανάδα, αγνοώντας συστηματικά ο ένας τον άλλον, θα βρεθούν αρκετά χρόνια αργότερα να ξεκουράζονται μαζί στον αιώνιο ύπνο, στο Μαυσωλείο των Ζακυνθινών γιγάντων;
    Δύσκολος χαρακτήρας ο Κάλβος, επιλεκτικά επικοινωνιακός ο Σολωμός. Ποιητές του ύψους, πατριδολάτρες και οι δυο που τους χώριζαν οι διαφορετικές ζωές τους και ο βαθμός υπεροψίας του χαρακτήρα τους. Ο Κάλβος δεινοπαθεί οικονομικά και ζει μια στερητική ζωή, είτε δίπλα στον Φώσκολο είτε μόνος αργότερα. Αυτό τον κάνει λιτό και περήφανο. Ο Σολωμός ήταν ένας μεγαλοφυής ποιητής, που ανέλαβε ένα τεράστιο ποιητικό έργο, διαμορφώνοντας μια δημοτική ποιητική γλώσσα. Επιπλέον είναι ένας κόντες, καλοζωισμένος και άνετος οικονομικά, με ζωή χωρίς περιπέτειες, που τα βρίσκει έτοιμα. Αυτά, σε συνδυασμό με την καθιέρωση του γρήγορα ως ποιητή και την απήχησή του στα Επτάνησα, τον κάνουν υπεροπτικό. Αυτομαθής ο Κάλβος, σπουδαγμένος στην Ιταλία ο Σολωμός. Άτυχος ο ένας, αφού δεν αναγνωρίστηκε όπως έπρεπε ακόμη ως τα σήμερα, τυχερός και καταξιωμένος ο άλλος.Ο δημοτικισμός που χαρακτηρίζει το έργο του Σολωμού έναντι του ιδιότυπου λογιοτατισμού που χαρακτηρίζει εκείνο του Κάλβου, ως γλωσσικό πρόβλημα, στάθηκε μια άλλη αιτία που χώριζε τους δυο Ζακυνθίους. Η γλώσσα του Κάλβου (λογιότατη κατά τον Σολωμό) εμπόδιζε την επαφή μεταξύ των ανδρών. Ο Σολωμός, όταν γυρίζει στη Ζάκυνθο από την Ιταλία, δεν έχει την παράδοση της ελληνικής γλώσσας μέσα του. Η αριστοκρατία μιλάει Ιταλικά και ο πολύς κόσμος μιλάει την κοινή καθομιλουμένη δημοτική. Έτσι δεν μυήθηκε στην καθαρεύουσα, ούτε μελέτησε ποτέ του Αρχαία Ελληνικά. Η προκατάληψη λοιπόν στη λόγια γλώσσα που μεταχειρίζεται ο κοσμοπολίτης Κάλβος, ίσως ήταν εμπόδιο στην επικοινωνία των ανδρών. Τα χρόνια του Σολωμού στη Κέρκυρα(1828-1857).Τα χρόνια του Κάλβου στη Κέρκυρα(1826-1952). Πέραν των παραπάνω ιδιαιτερο τήτων, είναι μυστηριώδες ιδιαίτερα από την πλευρά του Σολωμού να μην επιδιώξει την επαφή και βαθύτερη γνωριμία με το Κάλβο που είχε ζήσει από τόσο κοντά και τόσα χρόνια σαν στενός φίλος και πνευματικός συνεργάτης του Φώσκολο, τον οποίο ο Σολωμός θεωρούσε ως πνευματικό αδελφό του και με τον οποίο όχι μόνο αλληλογραφούσε, αλλά ήταν και αυτός που εκφώνησε και επικήδειο λόγο. O Σολωμός σπούδαζε στη Παβία, ενώ ο Κάλβος βρίσκονταν στη Φλωρεντία με τον Φώσκολο. Ο Φώσκολο λοιπόν ως φίλος του Σολωμού και σύντροφος και πνευματικος καθοδηγητής του Κάλβου θα μπορούσε να ήταν ο βασικότερος συνδετήριος κρίκος ανάμεσά τους. Κατά την άποψη μου, ανεξακρίβωτη βέβαια, υποθέτω ότι μετά τον χωρισμό του Φώσκολο με τον Κάλβο τα παράπονα και οι χαρακτηρισμοί του πρώτου για τον δεύτερο πέρασαν στον Σολωμό και επηρέασαν την κρίση του για τον Κάλβο. Για τρεις σχεδόν δεκαετίες μόνιμης διαμονής με μικρά διαλείμματα επισκέψεων στη Ζάκυνθο για τον πρώτο και πάνω από δυόμιση δεκαετίες για τον δεύτερο, δεν δικαιολογείται παρά η αιτιολογημένη αποφυγή της προσέγγισής τους. Ο Σολωμός στην Κέρκυρα έρχεται, πασίγνωστος στους ποιητικούς και λογοτεχνικούς κύκλους, να απομονωθεί για να γράψει και να μελετήσει, και βλέπει μόνο όσους αυτός επιλέγει. Το κύρος του στο χώρο των γραμμάτων ήταν μεγάλο. Οι καθηγητές της Ιονίου Ακαδημίας τον υποδέχονται στη Κέρκυρα κατά την άφιξή του και ο κόσμος τον θαυμάζει και τον σέβεται. Η αδιαφορία του ενός για τον άλλον δεν εξηγείται παρά με την πληροφόρηση που είχαν ο ένας για τον άλλον, από κάποιον τρίτο. Ο Σολωμός όπως προαναφερθηκε, πολύ πιθανόν να γνώριζε κάποιες πλευρές του χαρακτήρα του Κάλβου από την αλληλογραφία ή την γνωριμία του με το Φώσκολο με τον οποίο συνδέονταν ιδιαίτερα, και αυτό ίσως ήταν το κυριότερο που τροφοδοτούσε αυτή την προκατάληψή του. Η ποιητική ιδιοσυστασία του Κάλβου που τον διαφοροποιεί από την Επτανησιακή ποίηση, προέκυψε πολύ αργότερα. Ο Κάλβος έχει εγκαταλείψει τον ρόλο του ποιητή πριν πατήσει το πόδι του στη Κέρκυρα. Εδώ έρχεται σαν λόγιος το 1826. Ότι έχει πει ποιητικά, μόλις κυκλοφόρησε στην Ευρώπη και αποδώ και ύστερα πέφτει στη σιωπή. Εδώ περνά τη ζωή του μέσα σε διακριτικότητα, με συντηρητικές πολιτικές απόψεις, κρατώντας αποστάσεις από τα μεγάλα πνευματικά κέντρα. Η ποίησή του, αρχαϊκή και ελευθερόστιχη, φτιαγμένη για την αποδοχή της ευρωπαϊκής διανόησης, αποδείχθηκε ότι δεν μπορούσε να περπατήσει στα χείλια των Ελλήνων που ζητούσαν τραγούδια με ρίμα έτοιμα να τραγουδηθούν.

                                                                         

H Κέρκυρα επι Αγγλοκρατίας

   Έτσι ο ένας, οπαδός της γλώσσας των λογίων της Ευρώπης,-αφού εκεί μεγάλωσε,- φανατικός υπέρμαχος της γλώσσας του λαού ο άλλος. Νευρικός και υπερόπτης με όσους αντιπαθούσε ο Σολωμός, ευγενικός και καταδεχτικός με όσους συμπαθούσε. Η ζωή του ερμητική, ταλανισμένη από τα οικογενειακά προβλήματα. Ο κύκλος του στη Κέρκυρα, από γόνους ευγενών οικογενειών, ενέπνεε έναν υπεροπτισμό. Μερικοί απ’ αυτούς, ο Α. Μουστοξύδης, o Koυαρτάνο, ο Βράϊλας, ο Θωμαζαίος, ο Χαλικιόπουλος-Μάντζαρος, ο Θεοτόκης, ο Λευκάδιος Αγγέλος Καλκάνης, ο Πετριτσόπουλος, ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, ο Κεφαλλονίτης μαθηματικός Κουντούρης, ο Ζακύνθιος δικηγόρος Ζήζος, ο Ζαμπέλιος, με πρωτοβουλία του οποίου δημοσιεύτηκε ο Εθνικός Ύμνος στον τοπικό τύπο και βεβαίως ο Πολυλάς. που ασχολήθηκε με την τακτοποίηση των χειρογράφων του και την έκδοση του ποιητικού του έργου. Τα τελευταία 25 χρόνια της ζωής του από το 1832 και έπειτα, κατοικεί στο σπίτι που στεγάζει σήμερα το Μουσείο Σολωμού, στα Μουράγια. Ανάμεσα σ’ αυτούς υπάρχουν κοινοί γνωστοί, φίλοι και συνεργάτες, όπως ο Μουστοξύδης, ο Βράιλας, ακόμη ο Κόμης Γκίλφορδ, με τους οποίους διατηρεί στενές σχέσεις ο Κάλβος. Ακόμη ο Γεώργιος Τυπάλδος Ιακωβάτος (Γεωργάρας) όπως και η οικογένειά του γενικότερα, είχε αναπτύξει διαπροσωπικές σχέσεις με τον Σολωμό την περίοδο που ζούσαν και οι δυο στη Κέρκυρα, ενώ είχε παράλληλα καθηγητή της Φιλοσοφίας στην Ιόνιο Ακαδημία τον Κάλβο. Ο Λασκαράτος επίσης ήταν μαθητής του Κάλβου ενώ συγχρόνως έβλεπε τον Σολωμό.
   Ο Κόντες με γούστα εκλεπτυσμένα και οικονομική άνεση, φορώντας το ημίψηλο, τη ρεντιγκότα, τα γάντια, το λευκό κολάρο και το βάκτρο του σε ένα μονότονο κτύπο, στον πρωινό ή απογευματινό του περίπατο από τα Μουράγια στη Σπιανάδα, στο Μανδράκι, ή στον Ποταμό, συνήθως μόνος αλλά και με παρέα, με περπάτημα βαρύ, αρχοντικό, που ανταποκρίνεται στο χαιρετισμό όσων πρώτοι αυτοί τον χαιρετούν, δύσκολα θα συναναστρέ- φονταν έναν ιδιόμορφο χαρακτήρα με τις δικές του παραξενιές, που κουβαλούσε την περηφάνια και την αξιοπρέπεια μιας δύσκολης επιβίωσης και που έβγαζε με τον πνευματικό του ιδρώτα τα προς το ζειν. Έπειτα ούτε ο ίδιος ήταν ιδιαίτερα κοινωνικός. Το αίσθημα της μονώσεως ως ποιητή που καλλιεργήθηκε μέσα του από μικρός, μεταβλήθηκε με τον χρόνο σε μια μορφή μισανθρωπισμού. Η γλώσσα όμως που υπηρετούσε ο καθένας ήταν μια ακόμη αιτία που τους κράτησε μακριά.Το γλωσσικό ζήτημα που απασχολούσε τον Σολωμό και τον κατέταξε στους μεγάλους υμνητές της δημοτικής μας γλώσσας ήταν μια αιτία κατά την άποψή μου που απέτρεψε την επικοινωνία μεταξύ των δυο επιφανών ανδρών. Ο Κάλβος εμπνέεται υπερρεαλιστικά από το ’21, ενώ γλωσσικά είναι οπαδός της απλής καθαρεύουσας, με αρχαϊκά και δημοτικά στοιχεία. Ο Σολωμός εμπνέεται από το ’21 ενώ γλωσσικά είναι οπαδός της δημοτικής.   Ποτέ δεν πέρασε στην Ελλάδα ο Σολωμός. Ίσως δεν ήθελε να χαλάσει τον εξιδανικευμένο ρομαντισμό του γι αυτήν. Αντίθετα η αγάπη του Κάλβου για την πατρίδα τον έφερε στο Ναύπλιο τον Ιούλιο του 1826 -με ενδιάμεσους σταθμούς τη Μήλο και την Ύδρα,- σε μια δύσκολη περίοδο για την επανάσταση, όπου από το κοντόφθαλμο πολιτικό και πνευματικό κατεστημένο της εποχής, πνιγμένο στα πολιτικά πάθη και την ιδιοτέλεια, δεν μπόρεσε να εκτιμηθεί ούτε το έργο του ούτε η αφατρίαστη αγάπη του για τον τόπο του. Ο Κάλβος έφτασε το 1826 στο Ναύπλιο μόνος, με τον πατριωτικό αυθορμητισμό του και έτοιμος να τεθεί στην υπηρεσία της Επανάστασης.Ο Θεόφιλος Φαρμακίδης, λόγιος που συνάντησε και μίλησε μαζί του, μέλος της «συμμορίας» των πατριωτών, κατάλαβε πως ο πατριωτικός αυθορμητισμός του και η ανιδιοτέλεια του δεν μπορούσε να μπει στην δούλεψη των συμφερόντων του. Ούτε συστατικές επιστολές κρατούσε στα χέρια του. Έτσι εκτίμησε πως ένας λόγιος δεν ήταν χρειαζούμενος, αλλά ούτε και πολύ του χεριού του, και δεν του έδωσε σημασία. Έφυγε με παράπονο για την Κέρκυρα τον επόμενο μήνα. Είχε δυστυχώς την ατυχία να δει αυτό που απέφευγε σ’ όλη του τη ζωή ο Σολωμός.
   Ο  ένας, αφού έζησε δύσκολες καταστάσεις και περιπέτειες για ένα μεγάλο μέρος της ζωής του, πέθανε σαν απλός άνθρωπος, σε οικογενειακό περιβάλλον, ενώ ο άλλος έζησε με οικονομική ευχέρεια απολαμβάνοντας τη φήμη και την αναγνώριση του μεγάλου ποιητή, και πέθανε από εγκεφαλικό απαγγέλλοντας ένα ποίημά του, μόνος με την πίκρα των οικογενειακών κληρονομικών διενέξεων, εν μέσω τιμών.O Σολωμός που είχε απόμακρες σχέσεις με τη μητέρα του, στάθηκε άστοργος απέναντι της αν και έγραψε τους καλύτερους στίχους του για τη μάνα. Ο Κάλβος που στερήθηκε τη μάνα του από μικρός όταν ακολούθησε τον πατέρα του στο Λιβόρνο, την είχε πάντα στο μυαλό του και στη σκέψη του, αλλά στίχους δεν έγραψε για τη μάνα.
     Ο Σολωμός  μπορεί να πει κανείς πως ήταν ένας άνθρωπος συντηρητικός μέσα του και στους τρόπους του. Αστική φυσιογνωμία που έφερε άλλωστε τον τίτλο του κόντε και από την άλλη ένας γνήσιος δημοτικιστής ποιητής που άγγιζε με το έργο του την ψυχή του λαού. Ο αδελφός του Δημήτριος Σολωμός που διετέλεσε και Πρόεδρος της Γερουσίας ήταν άκρως συντηρητικός, υποστηριχτής του κόμματος των Kαταχθονίων. Ο Κάλβος αντίθετα μάλλον ήταν οπαδός του κόμματος των Μεταρυθμιστών, του οποίου ηγείτο ο φίλος του Πέτρος Βράιλας Αρμένης. Πολλά ήταν τα γεγονότα που τους χώριζαν και άλλα τόσα εκείνα που του ένωναν, μα εκείνοι έχασαν στη ζωή τη μεγάλη ευκαιρία να βρεθούν από κοντά. Είναι βέβαιο ότι δεν αγνοούσε ο ένας τον άλλο. Η Κέρκυρα μικρή και η Σπιανάδα πάντα ήταν το πιο συνηθισμένο μέρος για μια βόλτα. Δυστυχώς δεν τους άφησε ο εγωισμός τους. Ούτε και τώρα υποθέτω ότι μιλάνε μεταξύ τους, που είναι τόσο κοντά, σχεδόν όσο όταν περνούσαν ο ένας δίπλα απ’ τον άλλον στους απογευματινούς περιπάτους της Κέρκυρας.

                                                                                                             Λ.Κατσιγιάννης 
                                                                           

Αίθουσα των τάφων του Μουσείου Επιφανών Ζακυνθίων


Πηγή: Το είδωλο της γης μου